تاریخچه صنعت چاپ در ایران
بدون شک چاپ یکی از مهمترین نیازمندی های زندگی بشری است. همانند نیاز انسان به تکنولوژی، چاپ نیز برای بالاتر بردن کیفیت زندگی انسان بسیار ضرروی است. مطمئنا مهمترین عامل در اهمیت این صنعت گسترش علم و آگاهی مردم از طریق نشر و چاپ است. امروزه انسان در جای جای زندگی خود با این صنعت روبه رو شده و با آن سروکار دارد. قدمت صنعت چاپ در ایران به ۵ قرن قبل از میلاد حضرت مسیح باز می گردد.
چاپ و چاپخانه چیست؟
صنعت چاپ زمانی طولانی در کشور ما وجود داشته است. اما باز هم ممکن است افرادی وجود داشته باشند که از معنی این کلمه بی خبر باشند. اگر بخواهیم به صورت کاملا ساده معنی این واژه را توضیح دهیم باید بگوییم که چاپ به معنی انتقال مفاهیمی مانند نقاشی، متن و … روی یک سطح می شود. چاپخانه، مکانی است که در آن عده ای به همراه دستگاه های مخصوص وظیفه چاپ و ویراستاری را به عهده دارند.
قدمت صنعت چاپ در ایران
در واقع در دوره هخامنشیان بود که اولین بار از مهرهایی برای تایید کردن فرمان های مختلف استفاده می کردند. کلمه چاپ در قرن ۷ ام و در دوره حکومت گیخاتوخان مغول به ایران وارد شد. در آن موقع از این کلمه برای پول های کاغذی استفاده می کرده اند. نخستین دستگاه چاپ عملکردی بسیار آسان داشته و روش کار آن به صورت بوده است که نقش های مورد نظر را روی چرم پرس می کرده اند. البته گروهی از تاریخ شناسان بر این باورند که این واژه در گذشته تحت عنوان چهاب استفاده می شده است. این واژه در اصل هندی است.
چاپخانه در دوره صفویان
چاپخانه اولین بار در زمان صفوی ساخته شده است. در آن زمان کشیش ها برای چاپ کردن دعاهای مسیحی از این صنعت استفاده می کرده اند. روایت است که در زمان سلطنت نادرشاه متن هایی به زبان عربی در ایران منتشر می شده است. با این حال اولین بار در زمان عباس میرزا صنعت چاپ به صورت جدی راه خود را در ایران پیدا کرد.
هنگامی که عباس میرزا در تبریز اقامت داشته است به خاطر اینکه ایران بتواند در موضع های نظامی و سیاسی پیشرفت بیشتری کند و همین طور بتواند باعث آگاهی و اطلاع رسانی مردم بشود دستور به چاپ روزنامه و کتاب هایی در این خصوص داد.
این مقاله را حتما بخوانید: بررسی تاریخچه لوگو تلگرام
در نتیجه تلاش های عباس میرزا بود که باعث شد اولین چاپخانه در ایران به زبان فارسی در شهر تبریز تاسیس شود. در آن موقع فردی به نام حاج زین العابدین این چاپخانه رو بنا کرد. ۹۰ سال بعد از این قضیه نوه این شخص به نام علمیه، دستگاه چاپی را از اروپا خریداری کرده و آن را وارد کشور کرد.
این فرد به همراه خود کارشناسانی از آلمان را برای نصب این دستگاه به ایران آورد. هدف از آوردن متخصصین آلمانی آموزش و نصب دستگاه چاپ بوده است.
گفتنی است که در هنگام حمل این دستگاه چاپ در میان کوچه ها تعدادی از خانه های اطراف خراب شده است که آقای علمیه بعدا هزینه تمام آن ها را بازسازی دوباره پرداخت کرده است. گفتنی است که نوه های این خاندان همگی در کار صنعت چاپ بوده اند و کار اجداد خود را ادامه داده اند.
صنعت چاپ در ایران قبل از دوره قاجار
لغت چاپ را در عهد ایلخانی به عنوان چاو می شناخته اند. در آن موقع یک دستگاه چاپ ساده برای چاپ پول استفاده می شده است. با این حال همان طور که قبلا هم گفتیم دهخدا از این واژه به عنوان چهاب یاد می کرده است.
در کتاب هایی که توسط کشیش ژوزف نوشته شده است از کلماتی مانند باسمه و قالب زدن استفاده شده است که به چاپ در ایران اشاره دارد.
یهودیان و چاپ
یهودیان فارسی زبان اولین افرادی بودند که در کشور ما به صنعت چاپ توجه کردند و آن را امری مهم می دانسته اند.
مسیحیان و چاپ
نخستین کتاب هایی که مسیحیان به زبان فارسی منتشر کردند مطالبی است در باب تبلیغ مسیحیت، که در کشور هلند به چاپ رسیده است. همین طور بنظر این می رسد ساختمانی که در آن این مطالب منتشر شده است اولین چاپخانه پارسی زبان در دنیا است.
یکی از نکات جالب این است که در زمان شاه عباس صفوی ارمنیانی که در ایران ساکن بوده اند می توانستند آزادانه به نشر مطالب مسیحی بپردازند. همین عوامل سبب شد که اولین چاپخانه در کشور ما بنا شود.
زرتشتیان و چاپ
صنعت چاپ قبل از زرتشتیان در میان هندیان رواج داشته است. هندی های پارسی زبان کتاب های خود را به زبان اوستایی و فارسی چاپ می کرده اند. از جمله این کتاب ها می توان به “خرده اوستا” اشاره کرد. این کتاب ها ابتدا در هند به چاپ رسیده و سپس به ایران آورده شده اند.
سپس فردی به نام خسرویانی به این نتیجه رسید که کلمات اوستایی را در ایران نمی توان چاپ کرد به همین دلیل یک چاپخانه برای زرتشتیان راه اندازی شد.
صنعت چاپ در ایران نوین
برای کسانی که در صنعت چاپ فعالیت دارند اسم مرتضی نوریانی بسیار شناخته شده است. این فرد در سال ۱۲۹۰ در ایران متولد شده است. نوریانی دوره ای را در ایتالیا گذرانده و مدرک دانشگاهی خود را در رشته حسابداری گرفته بود. وی به چند زبان زنده دنیا مسلط بوده است.نوریانی برای توسعه صنعت چاپ در ایران از یک کارخانه آلمانی به نام هایدلبرگ کمک گرفته بود. وی با تجهیز کردن چاپخانه های ایران، مدال طلایی از صاحب این کارخانه دریافت می کند.
این مقاله را حتما بخوانید : با مفهوم برند و برندسازی بیشتر آشنا شوید
بااینکه به طور کامل مشخص نیست چه کسی برای اولین بار چاپخانه را به ایران آورده است ولی می توان گفت که نشر کتاب در زمان قاجاریه صورت گرفته است. همین طور اولین کتاب سربی به وسیله زینالعابدین تبریزی چاپ شده است. مطالب این کتاب برای تشویق مردم در مقابل حملات ارتش روسیه بوده است. این کتاب هم اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود.
اولین روزنامه در ایران توسط میرزا صالح شیرازی منتشر شده است. بعد از ساخت چاپخانه در تبریز ساختمان های دیگری هم از این دست در تهران و بوشهر تاسیس شده است. چاپ سربی به دلیل هزینه های زیادی که داشته بعد از مدتی از دور خارج و چاپ سنگی جایگزین آن شده است.با این حال دوباره بعد از چندین سال، چاپ سربی مورد استفاده قرار گرفت. در دوره انقلاب این صنعت به یکی از مهمترین عوامل در اطلاع رسانی مردم تبدیل شده بود. در آن زمان از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ در حدود ۳۵۰ روزنامه در کشور چاپ شده است.
در ایران روز یازدم اردیبهشت را به اسم روز صنعت چاپ می شناسند. در آن موقع افرادی که در این صنعت کار می کردند به شورای فرهنگی درخواست خود را مطرح کردند تا سرانجام با توافق شورا این روز به عنوان صنعت چاپ انتخاب شد.
از دوران انقلاب تا به الان عواملی مانند افزایش موضوعات کتاب، گسترش آموزش چاپ، استفاده از کامپیوترها در این صنعت و … باعث شد تا این صنعت در ایران گسترش یابد. در سال ۱۳۷۱ نخستین بار نوشته هایی با چاپ رنگی در ایران منتشر شد و می توان گفت که روزنامه همشهری اولین نشریه ای است که به صورت رنگی چاپ شده است.
در همین زمان بود که چندین نشریه در حالت نیمه تخصصی و تخصصی منتشر شدند. همین طور برای چاپ ماهنامه، تمبر، برگه های عوارض، اوراق بهادر، بلیت های اتوبوس و … قوانین خاصی در نظر گرفته شد.اولین چاپخانه مخصوص اسکناس نخستین بار در سال ۶۱ بنا شد و از سال ۶۷ اسکناس در آن چاپ می شده است.
ناشران امروز ایران

صنعت چاپ در ایران نوین
چهارمین نسل از مدیر انتشارات علوی درباره وضعیت چاپ ایران حرف های زیادی برای گفتن دارد. ایشان معتقد است که امروزه صنعت چاپ با مشکلات زیادی مانند کمبود کاغذ، جوهر و همین طور قیمت بالای دستگاه های چاپ روبه رو است.
افرادی که بیش تر از همه در این صنعت دچار مشکل شده اند، ناشران خصوصی هستند که هیچ کمکی از جانب دولت دریافت نمی کنند.یکی از چاپخانه های کهن ایران که بیش از یک صد سال از قدمت آن می گذرد و از مشکلاتی مانند جنگ و … عبور کرده است، در حال حاضر حال و روز چندان خوبی ندارد.
این مقاله را حتما بخوانید: کلینکس، اولین نام تجاری دستمال کاغذی
آثار به جای مانده از صنعت چاپ در ایران
در سال ۱۳۱۶ موزه تاریخ چاپ به عنوان کتابخانه ملی انتخاب شد. این موزه شامل چند بخش مختلف می شود که از آن ها می توان چاپ عکس، پیشینه کتاب در ایران، صحافی و کتاب سازی و چاپ در عصر معاصر اشاره کرد.تاریخ نگاری این موزه از زمان سه هزار پیش از تولد حضرت مسیح است. موزه مورد نظر در خیابان ۳۰ تیر قرار دارد و برای بازدید آن می توانید از ساعت هشت صبح الی ۱۶ بعدازظهر به آن مراجعه کنید.
اطلاعات بیشتر از چاپ و نشر ایران
یکی از کتاب هایی که در خصوص تحولات صنعت نشر به چاپ رسیده است کتاب عبدالحسین آذرنگ است. در این کتاب به بیان تاریخچه نشر از سال های ۱۳۰۰ تا انقلاب پرداخته شده است و کتاب مورد نظر ۶۲ فصل دارد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.